کشور عزیزمان ایران با توجه به شرایط اقلیمی که دارد همواره مستعد حوادث و بلایای طبیعی مانند سیل، زلزله، گردو غبار، خشکسالی و … بوده است. یکی از دغدغه های هر دولتی که در رأس کشور قرار میگیرد مدیریت و کنترل این نوع مخاطرات است. تا امروز متاسفانه اکثر تلاش ها بعد از وقوع حادثه اتفاق افتاده و ما شاهد کمک ها و پوششدهی عمومی از سمت مردم برای رفع مشکل بوده ایم. نکته قابل تأمل تکرارپذیر بودن این حوادث است اگر چه پیش بینی آنها در بسیاری موارد مانند زلزله غیرممکن است.
اگر بخواهیم واضحتر بیان کنیم، همیشه منتظر وقوع یک حادثه مانده ایم تا اتفاق بیافتد و بعد با هزینه های بسیار زیاد به جبران خسارات بپردازیم. در صورتیکه اکثر کشورهای پیشرفته دنیا با استفاده از فناوریهای نوین قادرند بسیاری از این حوادث را پیش بینی کنند و یا در بهترین زمان ممکن هشدارهایی را قبل از وقوع حادثه جهت کاهش تلفات و خسارات به عموم مردم ارسال کنند. کشورهایی که صاحب فناوری و صنعت نیستند نیز با هزینه های بالا مجبورند این سامانه های هوشمند را از دیگر کشورها خریداری کنند. خوشبختانه کشور ما از لحاظ حضور خبرگان فناوری و متخصصان علوم رایانه و هوشمندسازی بسیار غنی بوده و پتانسیل بالایی جهت پیاده سازی سامانه های ذکر شده دارد. در این بخش ما به تشریح روند وقوع حوادث و نیز سیستم های هشدارسریع و یا پیش هشدار میپردازیم.
چرخه مدیریت حوادث و بلایا:
سامانه های هشدار سریع (EWS):
یکی از راه حلهای کارامد جهت پیش بینی، تشخیص و اعلام وقوع حوادث و بلایا و همچنین خودکارسازی برخی از فرایندها در مرحله مقابله و اقدام، بهره گیری از سامانه های هشدار سریع است. طبق تعریف سازمان ملل متحد، هشدار سریع عبارت است از فراهم کردن به موقع و موثر اطلاعات از طریق نهادهای مشخص، که به افراد در معرض خطر کمک میکند تا از ریسک اجتناب کرده یا آن را کاهش دهند و برای واکنش موثر به آن آماده باشند. مطابق با شکل (2) به طور معمول، سامانه های هشدار دهنده موثر شامل بخشهایی نظیر: تجزیه و تحلیل ریسک، نظارت و پیش بینی موقعیت و شدت فاجعه، اطلاع رسانی به مقامات و کسانی که به طور بالقوه تحت تاثیر قرار میگیرند (مردم) و پاسخ به فاجعه است. در سيكل مديريت ريسك بلايا دو فاز مشخص، شامل قبل و بعد از حادثه وجود دارد. اساسا یک سيستم EWS بر روي گام هاي پیشگیری، کاهش و آمادگي از سيكل مديريت بلايا و حوادث تاكيد دارد که نهایتا منجر به دستيابي به هشدارهاي به موقع براي انجام واكنش موثر خواهد شد.
بدین منظور، سیستم هشدار سریع نیازمند ارتباطات برخط و در زمان واقعی با متولیان خصوصی و دولتی نظیر:
- کلیه سازمانهای دولتی و خصوصی که به نحوی با شریان های حیاتی نظیر: آب، برق، گاز، حمل و نقل و … در ارتباط هستند.
- موسساتی که وظیفه آنها حفاظت از سلامت جامعه و اموال مردم است که به سطح ملی، منطقه ای و محلی تقسیم می شوند.
- رسانه ها
- سازمان های غیر دولتی (NGO)
- سازمان های امدادی و بشردوستانه مانند صلیب سرخ و هلال احمر
- کلیه مراکز تحصیلی و غیره است.
در این میان برای کاهش ریسک حوادث و بلایای ناشی از مخاطرات طبیعی، علاوه بر استفاده از فناوری های نوین، هم افزایی، همکاری و انجام اقدامات مشترک بین دستگاه های اجرایی، سازمان ها، نهادها، دولت و مردم میتواند به کاهش اثرات مخرب حوادث کمک فراوانی کرده و موجب پیشگیری از صدمات ناشی از حوادث شود.
اهميت و مزایای سامانه های هشدار سريع:
- اطلاع رسانی قبل از وقوع حادثه ممکن خواهد شد.
- اطلاع رسانی به موقع منجر به افزایش آمادگی ذینفعان و كاهش تلفات جانی و خسارات مالی خواهد شد.
- جابجايي اقلام را به مکان های امن تر قبل از وقوع حادثه ممکن خواهد ساخت.
- منجر به نجات جان انسان ها در موارد فوریتی خواهد شد.
- جامعه از يك سيستم هشدار سريع منتفع خواهد شد.
- حمايت و پشتيباني از توسعه اقتصادي و اجتماعي را به همراه خواهد داشت و غیره.
در ادامه به بررسی فناوری اینترنت اشیا جهت پوشش دهی فازهای سه گانه سیستم های هشدار سریع می پردازیم.
فناوری اینترنت اشیا و سیستم های هشدار سریع:
از فناوری های جدیدی که قابلیت پشتیبانی از فازهای سیستم های هشدار سریع را دارد، فناوری اینترنت اشیاست. در یک تعریف ساده، اینترنت اشیا به معنی شبکه ای گسترده از اشیا و دستگاههای هوشمند است که دارای هویت دیجیتالی بوده و در حوزه های مشخصی که از پیش تعیین شده اند با هم در تعامل اند. شبکه ای که در آن سنسورها وظیفه جمع آوری داده ها از محیط پیرامون و شبکه های ارتباطی با برد کوتاه و بلند، وظیفه ارسال این داده های خام به مراکز پایش محیطی را بر عهده دارند. در این مراکز، دادهه ای خام تجزیه و تحلیل و نتایج حاصل از این تجزیه و تحلیل بصورت اطلاعات قابل فهم توسط انسان برای متقاضیان ارسال میگردد. متقاضیان میتوانند این اطلاعات و یا نتایج حاصل از درخواستشان را بر روی انواع دستگاه های هوشمند نظیر گوشی، تبلت، ساعت، مچبند، لپ تاپ و کامپیوتر دریافت کنند. این فناوری برای کاربردهای معمول دارای یک معماری چهار لایه برای کاربردهای فوریتی که در آن عامل زمان به شدت مورد توجه است دارای یک معماری سه لایه میباشد. طبق پژوهش های انجام شده، معماری سه لایه فناوری اینترنت اشیا ارائه شده توسط شرکت سیسکو در سال 2015، قابلیت پشتیبانی از چرخه فرایندی یک سیستم هشدار سریع را داشته و حتی در فاز واکنش به بلایا و حوادث نیز دارای قابلیت های بالقوه ای است.
به عنوان مثال چرخه مدیریت حوادث و بلایا پس از تشخیص کمبود انسولین در بیمار دیابتی توسط فناوری اینترنت اشیا، در فاز اقدام، میتوان از این فناوری در روش تزریق از راه دور انسولین به بیماران دیابتی که توسط دانشمندان دانشگاه کارولینای شمالی ارائه شده است بهره برد. حتی در حوزه خانه ها و یا اماکن هوشمند میتوان سیستم اعلام حریقی مبتنی بر اینترنت اشیا طراحی کرد که علاوه بر پیش بینی وقوع حریق واقعی و همچنین تشخیص حدوث و اعلام آن به مراجع از پیش تعیین شده، توانایی اطفاء آنرا نیز داشته باشد. اما باید به این نکته توجه داشت که فاز واکنش نسبت به اعلان ها، با توجه به شرایط پروژه نظیر: نوع پروژه، وسعت اجرا، تجهیزات بکار رفته، هزینه در نظر گرفته شده، میزان انرژی مورد نیاز برای انجام و غیره میتواند وجود داشته و یا نداشته باشد. در روزهای آینده به تشریح دقیقتر هر یک از این راهکارها خواهیم پرداخت.
عیسی خوشوقت – محمد قیصری
مرکز تحقیقات اینترنت اشیا
